Το Κάστρο της κλεισούρας στη Β.Κ.Εύβοια (Δερβένι)

Απο: Φραγκίσκος Γυφτόδημος με υποβοήθηση από τον φιλόλογο Δημ. Μπαρσάκη

Kάστρο της Κλεισούρας( Buchon 1843)

Το όνομα Κλεισούρα προέρχεται από τη λατινική
λέξη clausura, που σημαίνει το στενό πέρασμα
ανάμεσα σε δύο βουνά και είναι συνώνυμο
του ονόματος Δερβένι (από το τουρκικό dervent).
Σε παλαιούς χάρτες, το κάστρο αναφέρεται
ως Clausura, Clesura, Clissura, Klissura και
Glissura, ενώ στην παράδοση είναι γνωστό και
ως Σιδερόκαστρο και Σιδερόπορτα.

Ιστορικά στοιχεία
Το κάστρο χτίστηκε στις αρχές της Φραγκοκρατίας
και κατά πάσα πιθανότητα το 1205 μ.Χ., με

σκοπό τον έλεγχο της μοναδικής και πολύ στενής
διάβασης μεταξύ Κεντρικής και Βόρειας Ευβοιας. 

Θεωρούταν ως ένα από
τα ομορφότερα και ισχυρότερα
κάστρα της Εύβοιας
και το όνομά του είχε δοθεί
στο κεντρικό Τριτημόριο της
νήσου (Terzero della Clissura),
την κυριαρχία του οποίου είχαν
αρχικά οι Λομβαρδοί και
αργότερα οι Ενετοί. Το 1276
μ.Χ, ο ιππότης της Καρύστου
Λικάριος (γνωστός επίσης ως
Ικάριος) κατέλαβε το Κάστρο
της Κλεισούρας για λογαριασμό
των Βυζαντινών. Οι Βυζαντινοί
το κατείχαν έως το έτος
1281, που το ανέκτησαν οι Ενετοί.
To 1470 πέρασε στα χέρια
των Τούρκων, οι οποίοι όμως
δεν το χρησιμοποίησαν.
Κατά την εξέγερση του '21, η
περιοχή της Κλεισούρας αποτέλεσε
το κέντρο οργάνωσης

των πρώτων επαναστατικών
στρατευμάτων της Εύβοιας και το ορμητήριο
του Αγγελή Γοβιού. Από εκεί, τον Απρίλιο του
1821, είχαν εκδοθεί και οι πρώτες επαναστατικές
προκηρύξεις στην Εύβοια, με τις υπογραφές
των οπλαρχηγών Ν. Τομαρά, Γ. Κλωτσοτύρη, Γ.
Ιατρού και του πρωτοσύγκελου Βαρλαάμ.

Ο πρώτος ξένος περιηγητής στην Κλεισούρα
Ο Γάλλος λόγιος Jean Alexandre Buchon επισκέφθηκε
το κάστρο στις 23 Μαΐου 1841 και,
όπως ο ίδιος σημειώνει, μέχρι τότε δεν το είχε
επισκεφτεί άλλος Ευρωπαίος περιηγητής. Οι περιγραφές
και οι εντυπώσεις του από εκείνη την
περιήγηση, δημοσιεύθηκαν στο βιβλίο του “Voyage
dans l' Eubee, les iles Ioniennes et les Cyclades
en 1841” (Paris 1911), απ' όπου και αντλούμε
τις πληροφορίες που παραθέτουμε. Ο
συγγραφέας, καταγοητευμένος από τη φυσική
ομορφιά της περιοχής, γράφει: "Η κοιλάδα την
οποία διασχίζει ο ποταμός Κηρέας, είναι η ωραιότερη
που έχω δει στη ζωή μου" και αναφέρεται
ακολούθως στην πλούσια βλάστηση
του τοπίου, με τις φασκομηλιές, τα πολύχρωμα
αγριολούλουδα, τις ασυνήθιστα μεγάλες αντραχνιές,
τις δάφνες και πικροδάφνες, ενώ εντυπωσιάζεται
και από τα σπήλαια του απόκρημνου
βουνού, τα σχήματα και τις χρωματικές αντιθέσεις
των βράχων. Περιγράφοντας στη συνέχεια
την ανάβαση έως το κάστρο, ομολογεί ότι κα
θώς κοίταζε από χαμηλά, του φαινόταν αδύνατο
να ανέβει σε εκείνο το κάθετο τείχος των
βράχων, το σχεδόν λείο και τόσο ψηλό. Όμως,
έπειτα από πολύ κόπο και επικίνδυνη αναρρίχηση,
ακολουθώντας με τους δύο συνοδοιπόρους
του τον ντόπιο οδηγό τους, κατάφεραν ύστερα από 3 ώρες ν' ανέβουν στην κορυφή. Αρχικά
συνάντησαν τα ερείπια του εξωτερικού τείχους
και μετά από λίγα βήματα υπήρχε δεύτερο
τείχος. Κατά την άποψη του Buchon, τα τείχη έφταναν
μέχρι το βάθος του στενού περάσματος
και θα πρέπει να έκλειναν το σημείο διόδου,
που ονομαζόταν Σιδερόπορτα. Μέρος της οχύρωσης
αποτελούσαν και οι φυσικοί ογκόλιθοι.
Σε ένα μκρό έξαρμα εξωτερικά, υπήρχε ένας μεγάλος
τετράγωνος πύργος, που συνδεόταν με
το υπόλοιπο τείχος. Υπήρχαν και πολλοί ακόμα
ερειπωμένοι πύργοι σε διάφορα σημεία των
τειχών. Μέσα στο φρούριο, διακρίνονταν ερείπια
ναών και κατοικιών και δεξαμενές νερού. Ο
Γάλλος περιηγητής υπολόγισε ότι η περίμετρος
του φρουρίου πρέπει να έφτανε το ½ με . της
λεύγας, δηλαδή κάπου 2,4 με 3,6 χιλιόμετρα,
ενώ το πάχος των τειχών, που ήταν χτισμένα με
λίθους και κονίαμα κατά το γνωστό φραγκικό
τύπο δόμησης, το υπολόγισε στα 5 πόδια, δηλαδή
γύρω στο ενάμισι μέτρο. Εκτός από το
κάστρο, δεν παραλείπει να περιγράψει και την
υπέροχη θέα από την κορυφή, απ' όπου μπορούσε
να θαυμάσει όλη την κοιλάδα του ποταμού
Κηρέα, τις καταπράσινες βουνοπλαγιές
με τα γραφικά χωριουδάκια και τους ελικοειδείς
χωματόδρομους, τη βραχώδη κορυφή του
Καντηλιού και τον Ευβοϊκό κόλπο, το Αιγαίο πέλαγος
και τη νήσο Σκόπελο των Σποράδων.

Οι περιγραφές των νεότερων ερευνητών
Σχεδόν έναν αιώνα μετά τον Buchon, επισκέφθηκε
το κάστρο ο Λιμνιώτης ερευνητής Νικόλαος
Μπελάρας, ο οποίος γράφει γι' αυτό στο
βιβλίο του "Το Ελύμνιον" (Αθήνα, 1939), χαρακτηρίζοντάς
το "άγριον και μεγαλοπρεπές" και
αναφέροντας ότι η πρόσβαση ήταν δυνατή μόνο
από τη μία αλλά πολύ απότομη πλευρά του
βουνού, αφού από τις άλλες υπήρχε γκρεμός.
Φτάνοντας στην κορυφή, συνάντησε ερείπια
του περιβόλου και των τετράγωνων πύργων καθώς
και ίχνη κατοικιών.

Το 1969, βρέθηκε στην Κλεισούρα ο Αυστριακός
καθηγητής Βυζαντινολογίας Johannes Koder,
ο οποίος είχε υπόψη του την περιγραφή
του Buchon, αλλά όπως γράφει στο βιβλίο του
"Negroponte" (Wien, 1973), μόνο τα ερείπια της
πύλης και μία δεξαμενή ήταν δυνατό να εντοπισθούν,
γιατί μεγάλη έκταση είχε καλυφθεί
από άγρια και απροσπέλαστη βλάστηση.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1973, ανέβηκε
στο κάστρο ο ερευνητής Θεόδωρος Σκούρας
και δημοσίευσε τις παρατηρήσεις του στη μελέτη
του "Οχυρώσεις στην Εύβοια" (Αρχείον Ευβοϊκών
Μελετών, τ. Κ΄, 1975) και αργότερα στο
βιβλίο του "Ακροπόλεις-Κάστρα-Πύργοι της Εύβοιας"
(Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Εύβοιας,
2003). Όπως αναφέρει, η ανάβαση ήταν εξαιρετικά
δύσκολη κι έπρεπε να χρησιμοποιεί κλαδευτήρι, για να μπορέσει να περάσει μέσα από
τα πυκνά κλαριά. Χρειάστηκαν 6 ολόκληρες .ρες
μέχρι να ανέβει στην κορυφή, στα 480 μ.
υψόμετρο κατά τις μετρήσεις του. Περιγράφοντας
το κάστρο, σημειώνει ότι η έκτασή του ξεπερνάει
τα 35 στρέμματα, η είσοδος του είναι
από τα ανατολικά και το ανατολικό του τείχος
σώζεται σε μήκος 50 μέτρων περίπου, φτάνοντας
τα 3 μέτρα ύψος, ενώ σε άλλα σημεία σώζονται
πολύ μικρά τμήματα των τειχών και λιθοσωροί.
Για τη σιδερένια πύλη, στην οποία
λέγεται ότι οφείλεται η ονομασία Σιδερόπορτα
και Σιδερόκαστρο, αναφέρει αυτό που υποστηρίζουν
οι κάτοικοι των γύρω χωριών, ότι υπήρχε
μέχρι και τα χρόνια της Κατοχής. ....


.....Απορία και βαθιά απογοήτευση, μας προκαλεί
το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν έχει δημοσιευθεί
τίποτε από την Αρχαιολογική υπηρεσία
για το Κάστρο της Κλεισούρας. Αυτό το είχε επισημάνει
και ο Θ. Σκούρας, ήδη από το 1975.
Το σημαντικό τούτο μνημείο, που η ηλικία του
ξεπερνάει τους 8 αιώνες, μένει στην πραγματικότητα
ανεξερεύνητο, αναξιοποίητο και λησμονημένο
απ' όλους...