Ζητείται ελπίς

 

 Από efsyn

Κωνσταντίνος Μουρτοπάλλας*

Η διαγόμενη περίοδος θα μπορούσε δίχως άλλο να περιληφθεί αυτοτελώς στην ομώνυμη με τον τίτλο συλλογή διηγημάτων του Αντώνη Σαμαράκη. Και αυτό γιατί η καθημερινότητά μας άλλαξε συθέμελα με την εισβολή του κορονοϊού. Θα ήταν επομένως διδακτική η λογοτεχνική αποτύπωση, αλλά και κοινωνιολογική ερμηνεία των μεταβολών αυτών στο εγγύς μέλλον.


Οι μεταβολές όμως δεν αναφέρονται μόνο στην ιδιωτική σφαίρα, αλλά επηρεάζουν κυρίως τη δημόσια. Οι κοινωνικοπολιτικές αναπροσαρμογές, οι οικονομικές ανακατατάξεις, οι θεσμικοί μετασχηματισμοί, η κανονιστική ελαστικότητα ατομικών – κοινωνικών δικαιωμάτων (συνάθροιση, ελευθερία κίνησης, επαγγελματική ελευθερία), όλα απότοκα των συνθηκών έκτακτης ανάγκης, επηρεάζουν κάθε πεδίο του δημόσιου χώρου και κοινωνικής δράσης.

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν εξαιρείται από τα προαναφερθέντα. Το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων σταθμίζοντας την κατάσταση προέκρινε -και ορθώς- την άμεση λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της κατάστασης στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια βαθμίδα εκπαίδευσης. Το διοικητικό και δημοσιονομικό αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ ωστόσο δεν πρέπει να αποτελέσει άλλοθι για τη μη λήψη θετικών μέτρων και για πανεπιστήμια. Και αυτό επειδή τα ελληνικά ΑΕΙ δίνουν καθημερινά έναν υπαρξιακό αγώνα. Με διαρκώς επιτεινόμενη την υποχρηματοδότηση, και με διοικητική – επιστημονική υποστελέχωση, τα δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα ανθίστανται με το έργο τους και την αυταπάρνηση των ταγών τους. Η αναστολή της λειτουργίας των ΑΕΙ δεν πρέπει να ερμηνευθεί μονοσήμαντα. Πρέπει να προσεγγιστεί μαζί με όλα τα αλληλεξαρτώμενα με αυτή πεδία, που καθιστούν την ομαλή ολοκλήρωση του ακαδημαϊκού έτους εξαιρετικά δυσχερή, ενώ θέτουν εν αμφιβόλω «ακαδημαϊκά κεκτημένα» που εξασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες φοίτησης.


Το δικαίωμα στη δωρεάν παιδεία δεν είναι στατικό, αλλά δυναμικό

Για παράδειγμα, η αναστολή των εμπορικών καταστημάτων, αλλά και η υποχρεωτική παύση εργασιών για άλλους κλάδους θα μεταβάλει επί τα χείρω την οικονομική κατάσταση πολλών οικογενειών. Αυτό αναγκαία συνέχεται με το δικαίωμα στη στέγαση και τη σίτιση των φοιτητριών και των φοιτητών. Είναι προετοιμασμένα τα συλλογικά όργανα των ΑΕΙ και το υπουργείο Παιδείας για τη διεξαγόμενη διαδικασίας υποβολής δικαιολογητικών σίτισης και στέγασης που επισυμβαίνει ταυτόχρονα με τα περιοριστικά μέτρα να συνεκτιμήσουν την εισοδηματική απώλεια που θα αντιμετωπίσουν οικογένειες φοιτητών που είτε δεν ενέπιπταν στην κατηγορία των δικαιούχων είτε ενέπιπταν μέχρι τώρα και θα πρέπει να επανενταχθούν; Θα πρέπει χωρίς καμία δολιχοδρομία όλα τα ΑΕΙ ανεξαιρέτως να αναστείλουν την παραπάνω διαδικασία έτσι ώστε το εισοδηματικό κριτήριο να καταστεί αντικειμενικό και εκ των συνθηκών. Το αυτό ισχύει και για τους δικαιούχους του φοιτητικού επιδόματος, οπού επιτακτική κρίνεται μια επεκτατική ρύθμιση ή μια αναπροσαρμογή των οικονομικών κριτηρίων καταβολής τους. Το δικαίωμα στη δωρεάν παιδεία δεν είναι στατικό που συνεπάγεται απλά την απαγόρευση επιβολής διδάκτρων σε προπτυχιακό επίπεδο, αλλά δυναμικό που λαμβάνει υπόψη κάθε παράγοντα που εισάγει επαχθείς περιορισμούς ή εμπόδια πρόσβασης στην αξιοπρεπή φοίτηση. Και η στέγαση και η σίτιση είναι βασικές συνδηλώσεις του δικαιώματος σε δωρεάν εκπαίδευση, στην θετική διάσταση του οποίου ανήκουν άνευ ετέρου. Άλλως για ποιο κοινωνικό κράτος ομιλούμε;

Ζητήματα όμως αναφύονται σχετικά και με την ακαδημαϊκή διδασκαλία. Η εξ’ αποστάσεως διδασκαλία με τον συνδυασμό ψηφιακών μέσων και μέσων ασύγχρονης εκπαίδευσης θα είναι κενό γράμμα, αν δεν υπάρξει πραγματική πρόσβαση στην γνώση και την πληροφόρηση. Το τελευταίο πραγματώνεται μέσω της δωρεάν παροχής των συγγραμμάτων. Υπό τις υφιστάμενες συνθήκες η έγκαιρη διανομή συγγραμμάτων μέσω του Ευδόξου καθίσταται αδύνατη. Η φοιτητική κοινότητα κινδυνεύει να παραμείνει χωρίς συγγράμματα για ένα και πλέον μήνα, μιας και τα συγγράμματα είναι προγραμματισμένο να διανεμηθούν εν μέσω γενικής αναστολής των πάντων. Και σε κεντρικό και σε πανεπιστημιακό επίπεδο δεν έχει ληφθεί κάποια πρωτοβουλία. Επομένως τίθενται τα εξής ερωτήματα:
Σκοπεύουν τα ΑΕΙ να εξετάσουν την περίπτωση αξιοποίησης των αποθεματικών τους ή του Ειδικού Λογαριασμού για να απορροφήσουν το κόστος αποστολής των συγγραμμάτων, αν καταστούν κεντρικός διανομέας;
Το υπουργείο θα πρέπει σε κάθε περίπτωση είτε να χρηματοδοτήσει απευθείας τον Εύδοξο για να απορροφηθεί το κόστος αποστολής με ταχυμεταφορά είτε να εκταμιεύσει έκτακτο κονδύλι για τα ΑΕΙ προκειμένου να καλύψουν αυτά το κόστος. Υπάρχει επίσης πρόθεση να εξαιρεθούν από την ΚΥΑ τα βιβλιοπωλεία – κέντρα διανομής συγγραμμάτων ώστε να σταλούν απροβλημάτιστα τα συγγράμματα μέσω της διαδικασίας ταχυμεταφοράς όπως περιγράφηκε ανωτέρω; Ανεκμετάλλευτο παραμένει επίσης το ηλεκτρονικό αποθετήριο ακαδημαϊκών εγχειριδίων Κάλλιπος, μέσω του οποίου θα μπορούσαν εξαιρετικώς να καλυφθούν οι ανάγκες διδασκόντων και διδασκομένων.
Είναι δυνατή η αναλογία ως προς την κατανομή της δημόσιας χρηματοδότησης που προβλέπει το άρθρο 16 ν.4653/2020, όταν ανακύπτουν τόσο έκτακτες και επείγουσες ανάγκες;

Τα παραπάνω έχουμε θέσει καταρχήν στα πανεπιστημιακά όργανα η πλειονότητα των παρατάξεων, με πρωτοστατούσες τις οργανώσεις της ΠΑΣΠ ανά την επικράτεια. Όμως ήρθε η ώρα για ευρύτερες συσπειρώσεις και συνέγερση όλων των δρώντων στην ακαδημαϊκή κοινότητα ώστε η συλλογική και ομόθυμη άσκηση πίεσης να οδηγήσει στην λήψη θετικών μέτρων για την διάσωση του δημόσιου πανεπιστημίου (πολιτικών υποκειμένων, οργάνων κ.λπ.)

Ο αείμνηστος συνταγματολόγος Αλ. Σβώλος έλεγε στους φοιτητές του ότι αποτελεί όνειδος για ένα εκπαιδευτικό σύστημα ο αποκλεισμός οποιουδήποτε από αυτό. Πράγματι θα είναι όνειδος και άγος για όλους μας αν αφήσουμε την παρούσα κατάσταση να οξύνει τις εκπαιδευτικές ανισότητες και να θέσει ανυπέρβλητα εμπόδια στην πρόσβαση στην γνώση και την πληροφόρηση.

Και αυτό γιατί με τον κορονοϊό εκτός της προσωπικής ελευθερίας, διακυβεύεται επίσης η ελευθερία της επιστημονικής κίνησης, αλλά και εκείνα τα δικαιώματα που εξασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες φοίτησης.

* Τελειόφοιτος Νομικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, μέλος της ΠΑΣΠ Νομικής ΔΠΘ