Μιχάλης Ψύλος:10 χρόνια Podemos: από τον ουρανό, στη μάχη της επιβίωσης

 

Μιχάλης Ψύλος • psilosm@naftemporiki.gr

 

Ήταν 17 Ιανουαρίου 2014, όταν ο νεαρός καθηγητής στη σχολή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Complutense, Πάμπλο Ιγκλέσιας παρουσίασε σε ένα θέατρο της Μαδρίτης ένα νέο πολιτικό σχήμα: το Podemos (Μπορούμε).

Το θέατρο ήταν γεμάτο, πολύς κόσμος έχει μείνει έξω. Ο 35χρονος τότε  Ιγκλέσιας ζήτησε 50.000 υπογραφές για να κατέβει στις ευρωεκλογές του Μαΐου. Τις συγκεντρώνει σε μια μέρα. «Είπαν στις πλατείες ότι «ναι μπορούμε» και θέλουμε να πούμε ότι μπορούμε».

Ήταν η αρχή ενός μορφώματος που είχε στόχο να «μετατρέψει  την αγανάκτηση των πολιτών σε δύναμη πολιτικής αλλαγής»: «Δεν θέλουμε να είμαστε κόμμα, δεν θέλουμε να είμαστε συνασπισμός κομμάτων», είπε τότε ο Ιγκλέσιας. «Κάποιοι πιστεύουν ότι η πολιτική είναι κάτι για τους πολιτικούς: κάποιοι κύριοι με γραβάτες που κερδίζουν πολλά χρήματα και έχουν προνόμια. Αν οι κανονικοί άνθρωποι δεν κάνουν πολιτική, στο τέλος θα την κάνουν άλλοι και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο», πρόσθεσε ο ιδρυτής των Podemos.

«Είναι προφανές ότι όσοι είμαστε εδώ είμαστε από την αριστερά. Αλλά αυτό που λέμε ξεπερνά κατά πολύ τις ιδεολογικές ταμπέλες. Πρέπει να υπερασπιστούμε την ευπρέπεια, τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα», υποστήριξε ο Ιγκλέσιας.

Θαύμα στις ευρωεκλογές

Μόλις τέσσερις μήνες αργότερα, στις ευρωεκλογές της  25ης Μαΐου 2014, οι Podemos γιόρτασαν μια άνευ προηγουμένου επιτυχία: 1,2 εκατομμύρια ψήφους και πέντε ευρωβουλευτές.

Μαζί με ομάδα ομάδα δασκάλων και ανθρώπων που συνδέονταν με κοινωνικά κινήματα, ο Ιγκλέσιας λάνσαρε κάτι που εκείνη την εποχή δεν είχε καν τη μορφή κόμματος. Αλλά τότε βρέθηκε ένα βήμα μακριά από το να αρπάξει την ηγεμονία της αριστεράς από το Σοσιαλιστικό Κόμμα.

Σήμερα, οι Podemos, χωρίς τον Ιγκλέσιας που πήγε «σπίτι» του, το κόμμα που έφερε επανάσταση στην ισπανική πολιτική, αγωνίζεται να ορίσει τον δικό του χώρο και να μην καταλήξει όπως οι αλήστου μνήμης Ciudadanos (Πολίτες), στην ανυπαρξία.

«Βότσαλο στη λίμνη»

«Είχαμε την αίσθηση ότι είχαμε ρίξει ένα βότσαλο στη λίμνη και ότι ήταν πολύ πιθανό να κάνει κύματα», θυμάται ο Χουάν Κάρλος Μονέδρο, πρώην  ηγετικό στέλεχος των Podemos, 10 χρόνια αργότερα. «Τότε είχε μετακινηθεί όλο το πολιτικό πλαίσιο και μέσα στις ίδιες τις ελίτ υπήρχε η βεβαιότητα ότι τα πράγματα δεν μπορούσαν να συνεχιστούν, όπως πριν. Αν εκμεταλλευόμασταν εκείνη τη στιγμή της πολιτικής πλημμύρας , θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε την Ισπανία στον 21ο αιώνα», λέει ο Μονέδρο.

«Παιδί της λιτότητας»

Οι Podemos ήταν «παιδί της λιτότητας». Όπως και ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Κινητοποιήθηκαν ενάντια στις πολιτικές λιτότητας και – εμπνευσμένοι από τις αριστερές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής – πρότειναν μια συνταγματική διαδικασία για τη ριζική ανανέωση του πολιτικού συστήματος.

Με την ίδρυση του αριστερού κόμματος τον Ιανουάριο του 2014, μια ριζική αλλαγή στην Ισπανία φαινόταν να είναι εφικτή. Οι ιδρυτές του κόμματος γύρω από τον νεαρό διανοούμενο Πάμπλο Ιγκλέσιας βασίστηκαν σε ένα «σχίσμα»: από τη μια πλευρά, η «πολιτική ελίτ» που επίσης επωφελήθηκε προσωπικά από τη διαφθορά και από την άλλη, ο «απλός λαός» που ήθελε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ταυτόχρονα, το νέο κόμμα υποσχέθηκε να είναι ένα δημοκρατικό όργανο βάσης για τους πολίτες: Να μην αποφασίζουν οι κομματικοί εκπρόσωποι, αλλά με ανοιχτές ψηφοφορίες σε διαδικτυακές πλατφόρμες, να καθορίζονται οι πολιτικές του κόμματος.

Αρχικά, αυτή η υπόσχεση για  ένα κόμμα του «99%» των πολιτών, προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό. Στις δημοσκοπήσεις λίγους μήνες μετά την ίδρυσή του, οι Podemos προηγήθηκαν προσωρινά στις δημοσκοπήσεις από τα δύο μεγάλα  κόμματα της Ισπανίας – το δεξιό συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα ( Partido Popular) και το Σοσιαλιστικό PSOE.
Τον Δεκέμβριο του 2015, οι Podemos εξέλεξαν 69 βουλευτές έχοντας λάβει  5,2 εκατομμύρια ψήφους.

«Υπάρχει ένα περίεργο πράγμα. Στο Podemos μιλάμε για τα αποτελέσματα, αλλά δεν θυμόμαστε ότι η πορεία της αλλαγής ήταν η μεγαλύτερη πολιτική κινητοποίηση που έχει πραγματοποιήσει ένα κόμμα από τη Μετάβαση», λέει ο Ράφα Μαγιοράλ, ένα από τα κύρια πρόσωπα των Podemos.

«Μάρκα Podemos»

Όμως σύντομα εμφανίστηκαν αρκετά προβλήματα: Πρώτον, το κόμμα, που είχε στόχο να καταλάβει γρήγορα την κυβερνητική εξουσία, δεν δημιούργησε μια βιώσιμη οργανωτική βάση.

Το Podemos θεωρήθηκε ως «μηχανή προεκλογικής εκστρατείας» και επένδυσε λίγη ενέργεια στην οικοδόμηση ισχυρών σχέσεων με τα συνδικάτα  και τις  κοινωνικές οργανώσεις. Η επιτυχία στα μέσων ενημέρωσης της «μάρκας Podemos», όπως αποκάλεσε η ηγεσία του κόμματος την οργάνωσή του, έγινε σε βάρος της πραγματικής κοινωνικής «αγκύρωσης»

Δεύτερον,οι  διαδικτυακές πλατφόρμες αποδείχθηκαν εντελώς ακατάλληλες για μια τέτοια πορεία. Οι εκτενείς και συνεχεία  συζητήσεις στο Διαδίκτυο είχαν ελάχιστα αποτελέσματα και απέτυχαν να διευκρινίσουν αμφιλεγόμενα ζητήματα. Υπήρχε μόνο μεγαλύτερη συμμετοχή από τη βάση του κόμματος στα θέματα που αναφέρονταν στην τηλεόραση – και συνήθως οι οπαδοί ψήφιζαν πάντα τις προτάσεις των διασημοτήτων του κόμματος. Αντί της δημοκρατίας της βάσης, επικράτησε η λατρεία της προσωπικότητας. Για να κάνει τα πράγματα χειρότερα, η εστίαση στους ιδρυτές του κόμματος, όπως ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, ο Ίνιγκο Ερεχόν και η Τερέζα Ροντρίγκες οδήγησε σύντομα σε αντιπαράθεση για την ηγεσία.

Η ηγετική ομάδα είχε καθιερώσει τον περίεργο κανόνα σύμφωνα με τον οποίο η λίστα που κέρδιζε τις εσωκομματικές εκλογές, μπορούσε να καταλάβει όλες τις θέσεις στο εκτελεστικό συμβούλιο του κόμματος. Με αυτόν τον τρόπο, πρώτα η αριστερά του κόμματος των τροτσκιστών Αντικαπιταλιστών, μετά ο ηγέτης της σοσιαλδημοκρατικής παράταξης Ερεχόν, εκδιώχθηκαν από το κέντρο της εξουσίας.

Η περίπτωση της Βαρκελώνης

Τρίτον, η στρατηγική των Podemos ερχόταν όλο και περισσότερο σε σύγκρουση με τη δυναμική της κρίσης στο κράτος. Οι Podemos πέτυχαν τα καλύτερα αποτελέσματα στην Καταλονία, την Κοινότητα της Βαλένθια, τη Χώρα των Βάσκων και τη Γαλικία – δηλαδή σε περιοχές με τη δική τους γλώσσα όπου το αίτημα για εθνικό δικαίωμα στην αυτοδιάθεση είναι δημοφιλές. Αυτό ενέπλεξε τους Podemos σε μια άλυτη αντίφαση: για να επιβληθεί στην κοινωνία της πλειοψηφίας, το κόμμα έπρεπε να αγωνιστεί για έναν προσεκτικά ισπανοπατριωτικό τόνο. Σε περιοχές όπως η Καταλονία, μάλιστα, οι Podemos ενισχύθηκαν και εξέλεξαν την Άντα Κολάου δήμαρχο Βαρκελώνης, ακριβώς επειδή το κόμμα δεν εκπροσωπούσε την Ισπανία.

Η Άντα Κολάου προώθησε την εναλλακτική αστική ανάπτυξη ως δήμαρχος για οκτώ χρόνια: κοινωνικά προγράμματα, προώθηση των συνεταιρισμών και η επέκταση των ζωνών χαμηλής κυκλοφορίας  ήταν μερικοί από τους ακρογωνιαίους λίθους της αλλαγής πολιτικής. Αλλά ακόμη και στη Βαρκελώνη η δημιουργική δύναμη παρέμενε πολύ διαχειρίσιμη. Επιπλέον, η αριστερή διοίκηση  της πόλης του Κολάου όφειλε μέρος της δύναμής της στο ριζοσπαστικοποιημένο καταλανικό κίνημα ανεξαρτησίας.

Από το 2015 και μετά, εμφανίστηκαν επίσης στην Ισπανία δεξιά «κόμματα διαμαρτυρίας» που τοποθετήθηκαν ενάντια στου  Podemos: πρώτα οι νεοφιλελεύθεροι Ciudadanos και μετά το ακροδεξιό εξτρεμιστικό Vox.

Αν και αυτά τα κόμματα κέρδισαν τους ψηφοφόρους τους σχεδόν αποκλειστικά από το συντηρητικό PP, η διαμαρτυρία από τη δεξιά έκανε αόρατο τον αντιστασιακό λόγο των Podemos.

Είσοδος στην κυβέρνηση Σάντσεθ

Τελικά, ο Πάμπλο Ιγκλέσιας πέτυχε ως αρχιτέκτονας της πρώτης αριστερής κυβέρνησης συνασπισμού στην ιστορία της Ισπανίας: το Σοσιαλιστικό κόμμα αποδέχτηκε τη συμμετοχή στην κυβέρνηση των Unidas Podemos.

Η είσοδος στην κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ έκανε ορατή την πολιτική των Podemos και δημιούργησε μια ρήξη μεταξύ της κυβέρνησης και των πολιτικοοικονομικών ομάδων εξουσίας. Η οικονομική ελίτ προέβαλε επίσης λυσσαλέα αντίσταση ενάντια στην αριστερή συμμαχία, η οποία καταγγέλθηκε στα μεγάλα ΜΜΕ ως «κυβέρνηση Φρανκενστάιν».

Οι Podemos, μαζί με τα αριστερά κόμματα της ανεξαρτησίας, προώθησαν κοινωνικές βελτιώσεις – όπως η αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 25%, προστασία των ενοικιαστών και εισαγωγή κοινωνικής βοήθειας από την οποία επωφελήθηκαν περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι, καθώς και δωρεάν χρήση του κρατικού σιδηροδρόμου από τους επιβάτες. Το Podemos λειτούργησε επίσης ως γέφυρα μεταξύ των κινημάτων ανεξαρτησίας και του PSOE.

Αντίστοιχα σκληρή ήταν και η αντίσταση στους Podemos. Μέλη της μυστικής αστυνομίας κυκλοφόρησαν ψευδείς αναφορές για τη χρηματοδότηση του Κόμματος της Αριστεράς. Ακροδεξιοί εξτρεμιστές τρομοκρατούσαν τον Πάμπλο Ιγκλέσιας και την οικογένειά του μπροστά στο σπίτι τους για εβδομάδες,ατιμώρητοι.

Ως υπουργός Ισότητας ξεχώρισε επίσης η Ιρένε Μοντέρο, σύντροφος του Ιγκλέσιας, που δέχθηκε πολλές επιθέσεις για σειρά φεμινιστικών νόμων.

Οι επιθέσεις στους υπουργούς των Podemos , είχαν αποτέλεσμα. Ο Πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ είχε κρατήσει αποστάσεις από τον εταίρο του στον συνασπισμό από την αρχή.

Η απόσυρση

Για να ηρεμήσει τα πνεύματα, ο Ιγκλέσιας παραιτήθηκε πρώτα από την υπουργική του θέση (για τα κοινωνικά δικαιώματα) και στη συνέχεια αποχώρησε από τις κομματικές του θέσεις στους Podemos την άνοιξη του 2021. Τότε όμως οι επιθέσεις στράφηκαν ακόμη πιο βίαια κατά της Μοντέρο.

Ακόμη και μέσα στην αριστερά, αρκετοί αποστασιοποιήθηκαν από την ηγεσία των Podemos. Σε αυτό το πλαίσιο, η υπουργός Εργασίας Γιολάντα Ντίαζ, η οποία αρχικά προερχόταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα,αλλά ανήκε στη σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα των Unidas Podemos, εργάστηκε για την επανίδρυση της αριστεράς με το όνομα Sumar, εστιάζοντας σε μια πορεία που ήταν όσο το δυνατόν χωρίς συγκρούσεις με τους Σοσιαλιστές. Ειδικά για τα αμφιλεγόμενα ζητήματα – το δικαίωμα της Καταλονίας στην αυτοδιάθεση, τις παραδόσεις όπλων του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και τον φεμινισμό – το Sumar τοποθετήθηκε περισσότερο στο πλευρό των σοσιαλδημοκρατών παρά στους Podemos.

Το σχίσμα τελικά κορυφώθηκε στα μέσα του 2023 όταν η Γιολάντα Ντίαζ, άσκησε βέτο στη σύντροφο του Ιγκλέσιας, Ιρένε Μοντέρο.

H Sumar της Γιολάντα Ντίαζ

Οι Podemos μπόρεσαν να συμμετάσχουν στην αριστερή λίστα της Sumar στις πρόωρες εκλογές – αλλά χωρίς την πιο δημοφιλή πολιτικό της. Η Ντίαζ παρέμεινε σε αυτή τη γραμμή και μετά τις εκλογές του Ιουλίου. Δεν υπάρχουν πλέον υπουργοί των Podemos στη νέα κυβέρνηση συνασπισμού του Πέδρο Σάντσεθ και δεν ανατεθηκαν στο κόμμα σημαντικές λειτουργίες στην κοινοβουλευτική ομάδα.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι βουλευτές των Podemos παραιτήθηκαν από την αριστερή παράταξη στο ισπανικό κοινοβούλιο. Και στις επερχόμενες περιφερειακές εκλογές στη Γαλικία, το κόμμα καλεί τον κόσμο να ψηφίσει όχι υπέρ της Sumar, αλλά του αριστερού κινήματος ανεξαρτησίας Bloque Nacionalista Galego (BNG).

Τι έχει απομείνει

Τα αποτελέσματα των τελευταίων περιφερειακών και δημοτικών εκλογών, ήταν ενα μεγάλο πισωγύρισμα για τους Podemos.

Αλλά τι έχει απομείνει στο κόμμα από τους ιδρυτές του πριν 10 χρόνια; Όλοι τους είναι εκτός ή αποστασιοποιημένοι από τη διοίκηση. Πολλά από τα στελέχη που οδήγησαν στην εμφάνιση του κόμματος έχουν εγκαταλείψει την πολιτική ή έχουν ιδρύσει δικά τους κόμματα. Τα κύματα από «το βότσαλο στη λίμνη» που περίμεναν να προκληθούν, κινούνται μόνο όταν έχει αέρα και φαίνεται ότι έχουν σταματήσει να πνέουν για λίγο. «Οι βάσεις για την αλλαγή έχουν τεθεί, αλλά η αλλαγή δεν έχει επιτευχθεί», λένε τα παλιά ιδρυτικά μέλη.

«Ο θυμός της κοινωνίας επέτρεψε να σπάσουν κάποιες βαλβίδες, που αργότερα μεταφράστηκαν σε αύξηση του κατώτατου μισθού, στην κοινωνική ασπίδα κατά της πανδημίας, σε κάποιους σημαντικούς νόμους που ίσως πέρασαν απαρατήρητοι».
«Το πιο σημαντικό μάθημα αυτών των 10 χρόνων των Podemos είναι η απόδειξη ότι η χώρα μπορεί να αλλάξει».

*Το άρθρο έχει δημοσιευθεί και στην Ναυτεμπορική