Ελύμνιος: Το στοιχειό της Αγια - Κυριακής

 

Το στοιχειό της Αγια - Κυριακής

Ένας παλιός θρύλος με πολλές προεκτάσεις

 

Γράφει ο Δημήτρης Αποστόλου - « Ελύμνιος »

 

Σε μια αδιάκριτη σχεδόν ρεματιά στην περιοχή της Λιμνιώτικης Αγίας Κυριακής, υπάρχει μια μικρή σπηλιά - σπηλίτσα θα ΄λεγα - αθώρητη λόγω θέσεως και καθόλου σημαντική. Επειδή - όπως ξεκάθαρα φαίνεται - δεν είναι σπηλιά φυσική, αλλά υπόσκαφη σε μορφή ευθείας σήραγγας ή στοάς με μήκος ( ή βάθος εισχώρησης ) περίπου των είκοσι μέτρων προς τ΄ανατολικά κι΄ένα ρηχό και τυφλό κοίλωμα διακλάδωσης προς τα βορειο-ανατολικά, σε σμιλεμένο αναβαθμό. Τα σχετικά πρόσφατα χρόνια, η περιγραφόμενη τούτη σπηλιά γνωστοποιήθηκε σαν η σπηλιά « τ΄ Γιώργ΄τ΄Ατσουγγράν΄στου ή Τσατσαρών΄» ( ενός λαϊκού-«Παπαδιαμαντικού» τύπου ) που κάποια χρόνια μάλιστα χρησίμευσε ως σπίτι κι΄ως κατάλυμα του καλοκάγαθου αυτού κι΄άμοιρου Γιώργη... Ωστόσο η άσημη τούτη σπηλιά έμελε διαχρονικά να μείνει ονομαστή από ΄να άλλο παράξενο και παράδοξο κάτοικο...που προβάλλει απ΄την αχλή των παραμυθιών, των θρύλων της αρχαιότητας και της ζωηρής των Ελλήνων ημών φαντασίας!.. Από ένα στοιχειωμένο μεγάλο Δρακόφιδο...που ΄ταν « πάππου προς πάππου » ( λέγαν ) γνωστό στους Ελυμνίους, σαν « το Στοιχειό της Άγιας Κυριακής!..» κι΄η έντονη παρουσία του χαρακτήριζε εκείνο τον τόπο, μα κι΄ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή...

Bubo – Bubo : Ο Μπούφος

Είναι φορές...που μια τρύπα στο χωροχρόνο, προσφέρεται μεν για περιπέτεια κι΄εξερεύνηση, αλλά πάντα παραμένει πράγμα επικίνδυνο!..Κι΄είναι πάλι φορές...που όσο ψάχνεις όλο και βρίσκεις, αλλά...δεν είναι πάντα αυτό που ψάχνεις!..Τόσο - που όσο κι΄αν μπήκα ( νεώτατος τότε ) - να συναντήσω ( δεν το κρύβω...με φόβο ) το « Στοιχειό της σπηλιάς»...κι΄είδα στ΄ολόμαυρο βάθος δυό ολοστρόγγυλα μάτια πορτοκαλιά, να φωσφορίζουν απάνω μου καρφωμένα... Ήταν που κέρωσα!..Ύστερα ένα αερικό με φτερούγες τεράστιες πέρασε πάνω απ΄τις τρίχες του κεφαλιού μου και στάθηκε περιμένοντας στον απέναντι γεροπεύκο της ρεματιάς...Ναί, στάθηκε περιμένοντας ο τεράστιος - στοιχειωμένος κι΄αυτός - πανέμορφος μπούφος ( Bubo το γένος – οικογένεια γλαυκιδών ) και περίμενε την αποχώρηση της βέβηλης εισβολής μου στο χώρο του άντρου, που στην ερημία την άγια των σπλάχνων της γης επώαζε τα δύο αυγά του!..Αποσύρθηκα απαλά, ζητώντας συγνώμη απ΄το ταραγμένο πτηνό για την ανίερη εισβολή μου... Όταν επέστρεψα ( κάπου τρείς βδομάδες μετά ) για την συνέχιση της έρευνάς μου...έπαθα σοκ!..Το γιγαντιαίο πουλί ήταν νεκρό έξω απ΄την είσοδο της σπηλιάς και διάτρητο στην κοιλιά και τον θώρακα από σκάγια!..Κρύα τ΄ αυγά του στο σπήλαιο, περιμέναν τη ζωοδόχα επώαση της μητρικής γαστέρας και το φως της ζωής που γι΄αυτά δεν θα ΄ρχόταν ποτές!.. Καταράστηκα τον να ΄ταν φονιά...και παρέδωσα μ΄ένα τύμβο χωματερό τ΄αδικοσκοτωμένο πουλί στην αγκαλιά της Μάνα μας Γης!..

Το Στοιχειό της σπηλιάς...

Και λέγαν - και λέγαν οι γιαγιάδες στο τζάκι τα βράδια...για πράματα και για θάματα...πότε καλά κι΄αρεστά...αλλά και πότε φοβίσιμα...για νεράϊδες καλές και για βασιλόπουλα...για δαιμόνους κακούς, για στοιχειά και για δράκοντες!.. Τον καιρό εκείνο λοιπόν ( όπως λέει και το Βαγγέλιο ), στην περιοχή της Λιμνιώτικης Άη Κυριακής και στην κοντινή σπηλιά της...ζούσε ένας Δράκος!..Ένα πελώριο στοιχειωμένο Δρακόφιδο, που ήταν ο φόβος κι΄ο τρόμος των ξωμάχων περαστικών...Οι περισσότεροι δεν το ΄χανε δεί, αλλά όλοι σχεδόν λέγαν πως ακούγαν τ΄ανατριχιαστικό σφύριγμά του...Και τί περίεργο!..αντί να τους κοπούν τα ήπατα απ΄την πολλή τρομάρα...τ΄αντίθετο γινότανε...τα πόδια τους « βγάζαν φτερά!..». Κάποιοι απ΄αυτούς - οι πιο τολμηροί και περίεργοι - που ΄τυχε να ΄χουν μαζί του κακό συναπάντημα, βεβαίωναν πως ήτανε σωστός κορμός το σώμα του με λέπια...κι΄είχε κεφάλι σαν να ήταν κατσικίσιο!.. Λέγανε μάλιστα πως πάνω στο κεφάλι του φύτρωναν κέρατα μικρά...πως πίσω από το καύκαλο είχε μαλλιά σαν χαίτη!..Έφευγε ( λέγαν ) απ΄το λημέρι του σφυρίζοντας, έπερνε τον κατήφορο κάτω απ΄τον « Φυγόδικο » - το ρέμα στις « Μαντλάτες » ( και άχ!.. τα τοπωνύμια...προσμένουνε ακόμα!..) και από ΄κει κατηφορίζοντας σερνάμενο έφθανε στο Κοχύλι...Ύστερα, βούταγε στη θάλασσα και κολυμπώντας θαυμαστά με το κεφάλι του περήφανο, έξω απ΄το νερό - αφροσφυρίζοντας - πέρναγε ( βεβαιώναν οι θαλασσινοί ) στην κόστα της Λοκρίδας... Πήγαινε ( λέγαν ) για ζευγάρωμα κάθε χρονιά στην πέρα πάντα...κι΄ύστερα το ελύμνιο « Λοχ-Νες » γύρναγε πάλι πίσω, ακολουθώντας την ανάστροφη διαδρομή, μέχρι τ΄Άη Κυριακάτικο λημέρι του...

Λοχ Νες : Για λίγο στην Σκωτία...

Στα Χάϊλαντς της βόρειας Σκωτίας, στην περιώνυμη πλέον λίμνη του Λοχ Νες, η μακρινή παράδοση έχει διασώσει με δραματικότητα την εμφάνιση της Νέσση – ενός υδρόβιου δρακόφιδου που θυμίζει εκείνους τους προϊστορικούς μακρινούς Πλεισιόσαυρους...Αυτό αποτελεί για την περιοχή τους μια καλή και κερδοφόρα περίπτωση τουριστικής εκμετάλλευσης - αλλά και αντικείμενο ( φορές ) πιο σοβαρών ερευνών...Όπως τονίζω κάθε φορά, στ΄αλήθεια ο τόπος μας δεν έχει να ζηλέψει τίποτε απ΄αυτά τα ονομαστά ημεδαπά και αλλοδαπά αξιόλογα...τίποτα κι΄απ΄την Σκωτική Νέσση!.. Έχουμε γηγενή κι΄αυτόχθονο το δικό μας παράλληλο Στοιχειό, που το διέσωσε μέχρι προχθές η ζωντανή μας παράδοση. Μονάχα που εμείς οι σημερινοί - τρομάρα μας!..υποτιμάμε τις παραδόσεις - αν τύχει και δεν τις ξεχάσουμε εντελώς!..

Περί φιδιών - λίγα προγονικά...

Σε πολλούς αρχαίους ναούς συχνάζαν στοιχειωμένα δρακόφιδα. Οικουροί όφεις λεγόντουσαν απ΄τους προγόνους μας, κι΄ας δούμε μερικούς απ΄αυτούς... Στην Ακρόπολη της Αθήνας υπήρχε ο μειξογενής Εριχθόνιος - ιερός όφις αυτός - φύλαξ της Πολιάδας. Στην Ελευσίνα πάλι ήτανε ο Κυχρείδης - φύλαξ και τούτος στο ιερό της Χρύσης. Άλλα παρόμοια φίδια στα Απολλώνια Ιερά της Ηπείρου, ο Πύθωνας κι΄η Δελφίνη στο Ιερό των Δελφών, ενώ στα Ασκληπιεία ( Ιερά κι΄ιατρεία της εποχής ) οικουρούσαν κι΄ εφημερεύαν τα ιερά φίδια του θεού - γιατρού Ασκληπιού. Το ελιγμένο φίδι γύρω σε κλαδί των ιατρών και φαρμακοποιών ( η « ράβδος του Ασκληπιού » ), συνθέτει και το έτυμο του Ασκληπιού : ΑΕΣΚ-ΧΟΕΛ-ΠΟΑ = η σωτηρία προέρχεται απ΄το δάσος ).

Περί Στοιχειών - λίγα ευρύτερα...

Το υπαρκτό ή μυθοπλαστικό γεγονός των δρακόφιδων τούτων, δεν είναι μόνον εδώ μικροτοπικό, αλλά και περιφερειακά ευρύτερο. Στην Φαράκλα, στις Κεχριές, ( δυό Στοιχειά αναφέρονται στην Βρύση του Ερωτόκριτου ), στην Στροφυλιά και στην Κήρινθο μου ΄χουν παλιότερα διηγηθεί ιστορίες...στην Σκεπαστή, στην Κεράμεια ( Σχισμένη Πέτρα ), στην Παλιόβρυση και την Αγιάννα ( περιοχή του « Αράπη » )...μα και λίγο-πολύ σ΄όλα τα χωριά της περιοχής μας ολόγυρα του Νύσιου - Ξηρονόρους, του Ιερού Διονυσιακού αγιόβουνου και του ομοίως αγιωτικού Γεροντιακού Καβαλάρη, θα συναντήσει ο τυχόν ερευνητής ενδιαφέρον υλικό της ασκουμένης έρευνάς του. Γιατί το φαινόμενο των Στοιχειών δεν είναι ( όπως προείπα ) μικροτοπικό, αλλά είναι πανευβοϊκό, είναι πανελλήνιο, είναι παγκόσμιο!..

Τα Στοιχειά : Ένας θησαυρός – αθησαύριστος...

Οι εξηγήσεις που έχουν δοθεί για το θέμα « Στοιχειά » καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα από τον μύθο έως την επιστημονική έρευνα. Μα και τα λαϊκά « πιστεύω » είναι κι΄αυτά ταλαντευόμενα...Τα Στοιχειά υπάρχουν – τα Στοιχειά δεν υπάρχουν, τα Στοιχειά πειράζουν – τα Στοιχειά δεν πειράζουν... κάνουν κακό, βουβαίνουν, κουφαίνουν, στραβώνουν - ή όχι... σκοτώνονται - δεν σκοτώνονται, είναι δαίμονες, είναι συμφορά, είναι θησαυρός, είναι τύχη, φέρνουν γούρι...Ακόμη είναι Δράκοι που φυλάνε κρυμμένους θησαυρούς, κρύβονται σε στοιχειωμένα σπήλια και σε κουφάλες κορμών, φυλάνε πηγές και νεροσυρμές, λημεριάζουν σ΄ερείπια, εφημερεύουν απόκρυφα πλάϊ σ΄ερημοκλήσια...Όλα αυτά αποτελούν θησαυρό της λαογραφικής μας παράδοσης και απαιτούν διευκρινίσεις μέσα σ΄ένα αλλεπάλληλο μπέρδεμα παρερμηνειών ή ταυτίσεων...αλλά και μια συνέχεια μυθολογικών και διαχρονικών ιστορικών γεγονότων. Για παράδειγμα, το Στοιχειό που λέγανε πως σύχναζε στον Άγιο Γιώργη ( πλάϊ στο Βρομοπόδι ), δεν είναι, παρά η ζωντανή παρουσία του εικονικού Δράκου που σκοτώνει ο έφιππος Άγιος. Κι΄ο χριστιανός Άγιος είναι ο ιστορικός χιλίαρχος του Ρωμαϊκού στρατού, και τούτος στην προγονική - υπερβατική του θεώρηση ταυτίζεται με τους φτερωτούς ιππότες της μυθικής αρχαιότητας - Περσέας και Βελλερεφόντης ο ίδιος!..

Λίγα επιστημονικά χρειαζούμενα...

.

...γιατί υπάρχουν και ερευνητές που τα Στοιχειά τα θέλουνε ως υπαρκτά, σαν μακρινούς απόγονους των προϊστορικών τεράτων, που ζήσανε χρόνια πολλά πάνω στην γη. Οι μεγαλόσωμες σαύρες της Ινδονησίας ( γνωστότερες σαν δράκοι του Κόμοδο ), λένε πως είναι εκφυλισμένοι απόγονοι των προϊστορικών Δεινοσαύρων. Το ίδιο λένε και για την « τουριστική » Νέσση - την υδρόβια Σκωτσέζικη δρακοφίδα - βλέποντάς την σαν απόγονο Πλεισιοσαύρων... Ξανά ο ορθολογισμός κι΄η έρευνα, αλλά... η πούδρα του παράλογου ακόμα παραμένει!..

Όταν επεμβαίνει ο άνθρωπος...

Ξεκινώντας από το πιο πρόσφατο παρελθόν θα γυρίσουμε προς τα τέλη του προ-περασμένου 19ου αι. τότε που γίνονταν αρτιότερες οι παλιότερες ( ή ανοίγονταν νέες ) υδρομαστεύσεις και οργανωνόνταν καλύτερα τα υδραγωγεία της Λίμνης - μιας κωμόπολης που τότε μεγάλωνε. Οι αξιοπρόσεκτες υπόγειες στοές της « Παναγιάς », της « Αγια-Κυριακής » και της πλαϊνής « Παστούς » (1898), μας ομολογούν κάτι τέτοιο. Έτσι, πληροφορίες παλιών ( και σήμερα μακαριτών ) μ΄εξιστορούσαν πως ανοιγόντουσαν τριγύρω της εκεί περιοχής στοές, αναζητώντας φλέβες του νερού, που άλλες αποδίδαν άφθονο νερό, κι΄άλλες εγκαταλείπονταν σαν στείρες. Αυτή, είναι και η νεώτερη εκδοχή προέλευσης της σηραγγο-σπηλιάς. Αν πάλι μείνουμε στον ίδιο τον αιώνα, μα πάμε ίσως λίγο παλαιότερα - από τα χρόνια τα Οθωνικά - που πάσχιζε η ελεύθερη πατρίδα μας για να ορθοποδίσει...ήταν που τότε επιχειρηματίες διάφοροι ( συνήθως ξένοι ) με οικονομικά συμφερόντα... σ΄ένα ντελίριο ανίχνευσης των ορυκτών ( ανθράκων, λευκολίθων, ή μετάλλων ) εξόρμισαν στον επαρχιακό μας χώρο και φιάχνανε τις εξορυκτικές υποδομές τους... ( Τα υποδομικά τους υπολείμματα.. .ποιός δεν τα βλέπει σήμερα;..). Ωστόσο, με μια απλή ματιά διαπιστώνει κανείς πως στην συγκεκριμένη συραγγο-σπηλιά δεν εντοπίζεται η ύπαρξη, ούτε κάρβουνου, ούτε λευκόλιθου, ώστε - το πιθανότερο - να ήταν αναζήτησης μετάλλων. ( Μπορεί ακόμα κι΄ ορυχείο αρχαίο;..ποιός ξέρει ). Και λέγαν οι παλιοί ( πως λέγαν΄ οι περιφερόμενοι εξορυκτές ) - πως τα τριγύρω της « Κουρεύτρας » λοφοβούνια κρύβανε μέταλλο ημιπολύτιμο, μ΄ακόμα ήταν « άψητο » ( ; )...

Τοπωνυμίες μ΄ανατροπή...

Και « διασκεδάζω » τις αφηγήσεις της ενενηντάχρονης γιαγιάς Γαρεφολλίνας που ζύμωνε την πρακτική μ΄υπέρβαση κι΄έφιαχνε παραμύθια...σαν μου ΄λεγε για το Δρακόφιδο που ο γερό Γαρέφαλλος, ο άντρας της, σαν το ΄δε κάποτε παγαίνοντας στο κτήμα του στις διπλανές « Κουρεύτρες »... του « κόπηκαν τα πόδια »!.. Μα ΄κείνο δεν τον πείραξε. Γλίστρησε στα κουλουριαστά οχτάρια του...κι΄αδιάφορα σφυρίζοντας χάθηκε μεσ΄στο σπήλιο!.. Και σαν ρωτούσα ( περίεργος από μικρός - με τα πολλά γιατί; )...γιατί το λεν « Κουρεύτρες; »...εκείνη τότε δεν μου αποκρίνονταν όπως οι άλλοι που ΄λεγαν...πως τάχα εκεί ψηλά γινότανε στα πράματα ( τα γιδο-πρόβατα ) ο κούρος!.. Άλλωστε η ναυτική με πάθος ενασχόληση των Λιμνιωτών στην μάνα τους την θάλασσα, δεν οδηγούσε ( όπως γράφει κι΄ο ιστορικός ) προς τις αδιάφορες γι΄αυτούς αγροτο-κτηνοτροφικές ενασχολήσεις της άλλης μάνας γης..), Έτσι η γιαγιά, ερμήνευε το τοπωνύμιο ( όπως το θέλαν οι παλιοί )...« Χορεύτρες ». Κι΄εμένα ο νούς μου πήγαινε ( παιδάκι ήμουνα ) σ΄αερικά - του δάσους κι΄« ανεράϊδες »!.. Γιατί τότε δεν ήξερα για ΄κείνους τους παλιούς τους πρωτοέλληνες Κουρήτες, που απ΄αυτούς όλη η Εύβοια - « Κουρήτις » πήρε το όνομά της!.. Κι΄ούτε που πρόσεχα ( παιδάκι ήμουνα ) συνθετικά των γύρω ονομάτων... Κουρ-εύτρες, Κουρ-μλός, Κούρ-βηλο και Κουρ-ουμπλιά ( υψηλές κορυφές Καντηλιού ), Κουρ-κουλούς ( αρχαίο πόλισμα ) και πλήθος άλλα της ευρύτερης περιοχής ( όπου, το τι σημαίνουν όλα αυτά και πού μας παραπέμπουν, είν΄άλλη ιστορία - θα ΄ρθεί η ώρα της ). Κι΄ούτε που ΄χα διαβάσει τότε έρευνες για τους Ευβοϊκούς Κουρήτες, που πρώτα εδώ ανάθρεψαν τον Δία, κι΄ύστερα κατηφόρισαν κάτω στην Κρήτη, που εκεί μετάλλαξαν οριστικά σε Κρήτες... Κι΄ακόμα που δεν ήξερα, πως τούτοι οι παππούδες μας Κουρήτες, ήτανε εφευρέτες του χ ο ρ ο ύ !.. ( μα δεν μιλήσαμε πιο πριν για τις Χορεύτρες;)... κι΄ούτε που ήξερα πως ήταν εφευρέτες των μ ε τ ά λ λ ω ν !.. ( τι είπαμε πάλι πιο πριν για την σπηλιά;..). Όντως, περίεργες συμπτώσεις... και σκέπτομαι ΄κείνη την ρήση την γνωστή... πως « όταν οι συμπτώσεις είναι δυό και τρείς...παύουν να ΄ναι συμπτώσεις! »...

Αυτό που ψάχνεις...και ΄κείνο σε ψάχνει...

...έλεγε στα παλιότερα χρόνια ένας σοφός Πέρσης ( σουφί ) - ο Αλ Ραμί. Κι΄εμείς - ψάχνοντες και ψαχνόμενοι - αυτή τη φορά ταξιδέψαμε με ιστορίες και θρύλους...με φίδια, με σπήλια, με Στοιχειά και με Δράκους... ερευνήσαμε τόπους κι΄ονόματα, συγκινηθήκαμε, τρομάξαμε, ευθυμήσαμε...καταπιαστήκαμε μ΄ορθολογισμούς... ανυψωθήκαμε σ΄υπερβάσεις, αφεθήκαμε στο παραμύθι - την « αλήθεια του όνειρου! »... Σαν ανεξερεύνητο σπήλαιο φαντάζουν όλα αυτά...σπηλιά που φοβάσαι πρώτα να μπείς, αλλά που κρύβει ωστόσο τον « θησαυρό » που γυρεύεις...είτε αυτός είναι το παγκόσμιο « something else » ( το κάτι άλλο ) που όλοι περιμένουν... είτε εκείνο το « μικρό δυσεύρετο θαλασσινό κοχύλι » που ολοζωής, δεν βρήκε ο Καββαδίας... Εμείς με όλα αυτά... ας πούμε πως αναζητήσαμε τον ουροβόρο όφι... το φίδι που ελίσσεται σε σχήμα κυκλικό και τρώει την ουρά του...κι΄όσο μικραίνει απ΄την πείνα του...τόσο και μεγαλώνει απ΄τη χόρταση!.. Και που δεν είναι, παρά...συμβολισμός του αενάου Κόσμου και - γιατί όχι - και της δικιάς μας της χαμοζωής, της μιάς και της ανεπανάληπτης στη γη... μα της αιώνιας κι΄αέναης στ΄αστέρια!.. Όσο για το Στοιχειό της Άγια Κυριακής...έεε!..ας το αφήσουμε στων θρύλων του την άγια ερημία...με μόνη συντροφιά την καλοκάγαθη ψυχή τ΄αλλοπαρμένου Γιώργη!... Κι΄ας το ευχαριστήσουμε - όχι που το ΄βραμε εμείς, αλλά πού μας βρήκε αυτό - και μέσα απ΄την λησμονιμένη ( χρόνια τώρα ) ασημαντότητά του...διαβάσαμε τον τόπο μας!.. Γιατί το μήνυσε ο ποιητής :

« ...και πολλά μέλει να μάθεις, αν το ασήμαντο εμβαθύνεις... ».

( Σημ. Το θέμα σε πρωτολειακή δημοσίευση είχε παρουσιασθεί από την εφημ. του Μαντουδίου « Παρέμβαση » πριν 34 χρόνια, με κατοπινή επαναδημοσίευση από την « Λιμνιώτικη Φωνή ». Σήμερα δίνεται σε παραπλήσια διασκευασμένη μορφή. Το σκιτσογράφημα του Στοιχειού είναι του « Ελύμνιου » ).

Δ.Α. - « Ελύμνιος »